فهرست مطالب

اقتصاد اسلامی - پیاپی 29 (بهار 1387)

فصلنامه اقتصاد اسلامی
پیاپی 29 (بهار 1387)

  • 166 صفحه، بهای روی جلد: 19,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1387/01/06
  • تعداد عناوین: 7
|
  • اندیشه
  • سید حسین میرمعزی صفحه 7
    در این مقاله ابتدا رقابت، از دیدگاه نظام سرمایه داری بررسی شده و کارکردهای آن تحلیل می شود و اثبات می شود که این مفهوم از رقابت با آموزه های اسلامی سازگار نیست. سپس با استفاده از آیه ها و روایت ها نشان داده می شود که رقابت و تعاون در خیرات مورد تشویق است و اسلام برای دستیابی به اهداف، نهادینه کردن این دو اصل رفتاری را در جامعه در همه نظام های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی لازم می داند.
    در نظام اقتصادی اسلام رقابت و تعاون در رفتارهای اقتصادی مردم در دو بخش سوم خیرخواهانه و بخش خصوصی قابل تحقق است. در بخش خیرخواهانه (بخش سوم)، رقابت و تعاون در رفتارهای اقتصادی که به انگیزه خیرخواهانه و در قالب نهادهایی چون وقف، قرض الحسنه و صدقه ظاهر می شود.
    در بخش خصوصی رقابت و تعاون در رفتارهایی که به انگیزه نفع شخصی انجام می شود، در مصرف و کسب درآمد قابل تصور است. رقابت در مصرف به چشم و همچشمی در مصرف و اسراف و تبذیر و تجمل گرایی می انجامد که از آنها نهی شده است. اما در کسب درآمد در صورتی که مصداق رقابت و تعاون در خیرات باشد، تشویق شده است و این زمانی اتفاق می افتد که در چارچوب احکام و قواعد اخلاقی و حقوقی اسلام باشد.
    مهمترین قاعده های اخلاقی؛ انصاف، رفق و مدارا و احسان با مردم و مهمترین قاعده های حقوقی؛ عدالت، رضایت طرفین قرارداد، علم به ویژگی های معامله، وجوب وفا به عهد و عقد و شرط های ضمن عقد، صداقت در قراردادها، قاعده نفی ضرر و ضمان اتلاف، حرمت ربا و احتکار و کم فروشی و قاعده رعایت مصالح نظام است.
    کلیدواژگان: رقابت، تعاون، بخش سوم، بخش خصوصی، قاعده های اخلاقی، قاعده های حقوقی، انصاف، احسان و عدالت
  • حسین عیوضلو صفحه 35
    در مقاله براساس رویکرد سیستمی و استفاده از اصول موضوعه اسلامی زنجیره ای و مرتبط به هم، اصول کلی نظام پولی در چارچوب اقتصاد اسلامی استنتاج شده است. بدیهی است این اصول جنبه فرضیه ای دارند بنابراین، در طی زمان قابل تغییر و تکمیل هستند. با این روش سه معیار: کارایی (قوام)، عدالت و تراضی در جایگاه معیارهای تطبیقی اسلامی و نیز چهار مبنای اساسی نظام پولی اسلامی در چارچوب عقدهای مشروع اسلامی و شرایط بازار عادلانه به شرح ذیل معرفی شده است:1. ارزش پول به صورت سنجه ای از عدالت اجتماعی؛2. تبعیت قیمت پول از بازار حقیقی عادلانه کالاها و خدمات؛3. امکان تعیین قیمت سایه ای برای پول و سرمایه نقدی؛4. تراضی حقیقی در رفتار اقتصادی و مالی.
    کلیدواژگان: نظام پولی اسلامی، اقتصاد اسلامی، ارزش پولی، وجود پول، سهم بری سرمایه نقدی، معامله عرری، قیمت سایه ای پول
  • حسن آقانظری صفحه 63
    از حدود چهار دهه پیش، بانک ها و مؤسسه های مالی اعتباری اسلامی براساس نظریه «مشارکت در سود و زیان» تاسیس شدند. این نظریه گرچه در ساحت ایده و نظر باعث افزایش سرمایه گذاری و گسترش توزیع تسهیلات بانکی می شد، اما در ساحت اجرا و عمل با چالش ها و مشکل هایی جدی چون اشتقاق نرخ های سود بانک های اسلامی از نرخ های بهره بین المللی، تعیین نرخ سود معین برای سرمایه، خطر اخلاقی متقاضیان تسهیلات، تاخیر بازپرداخت بدهی ها، فقدان راهکار مناسب جهت تامین مالی دولت و فقدان زیرساخت های نهادی روبه رو شد. در مقاله با مروری فشرده بر اثر نظریه مشارکت بر میزان سرمایه گذاری و گستردگی توزیع تسهیلات، چالش های پیش روی بانکداری اسلامی مورد تحقیق قرار گرفته و راه کارهایی برای حل آنها پیشنهاد شده است.
    کلیدواژگان: نرخ بهره، نرخ سود، مشارکت، بانکداری اسلامی، خطر اخلاقی
  • احمدعلی یوسفی صفحه 81
    مصلحت باید دو ویژگی ارتباط با اهداف شریعت و شمولیت بر امور دنیوی و اخروی را داشته باشد. هر چیزی که انسان ها را در سطح فرد و اجتماع به سعادت برساند، مصلحت است. سعادت، لذت بیشتر و پایدار و دوری از رنج و الم در زندگی است که شامل زندگی دنیا و آخرت می شود.
    مصالح در نظام اقتصادی به سه دسته عالی، میانی و عملیاتی تقسیم می شوند و ممکن است محل تزاحم باشند، تزاحم در مصالح به سه صورت تزاحم در میان مصالح نظام اقتصادی اسلام، تزاحم مصالح نظام اقتصادی با دیگر نظام های اسلامی، تزاحم مصالح فرد و نظام اقتصادی مطرح است. در فرض نخست و سوم تعیین اهم، براساس ملاک تحصیل مصلحت عالی است. در فرض دوم، هر زیر نظام اجتماعی که ما را به هدف عالی نظام نزدیک تر کند، در اولویت است. در احکام فردی، تشخیص مصلحت فقط از راه عنوان های شرعی ممکن است. در احکام اجتماعی، ولی فقیه با دید کارشناس مصداق عنوان های روابط و رفتارهای اجتماعی را تشخیص داده، بعد از کشف حکم آن از منابع استنباط، آن را بر مصداق مورد نظر تطبیق می دهد و در صورت تزاحم احکام اجتماعی با احکام فردی یا با احکام اجتماعی دیگر، اهم را تشخیص می دهد و بر مهم مقدم می دارد.
    راهکار عملی نیز این است که ولی فقیه، با رجوع به مشاوران امین و خبره، مصالح جامعه را در جهت وصول به اهداف نظام اقتصادی اسلام کشف می کند؛ و در اموری که نمی توان به یقین رسید، با احتمال راجح که از راه روش های عقلایی حاصل می شود، بهره می برد.
    کلیدواژگان: مصلحت، مصلحت فرد، مصلحت جامعه، اهداف نظام اقتصادی اسلام، تشخیص مصلحت، مراتب مصلحت
  • سیداکبر سیدی نیا صفحه 111
    انسان دو بعد مادی و روحانی دارد و اسلام به هر دو بعد آن توجه کرده است. در بعد روحانی، در پی پرورش انسان های والایی است که به کمال رسیده اند و در بعد مادی، رهنمون هایی را برای انسان دارد تا وی در راستای هدف های معنوی، نهایت بهره وری را از لذت های مادی و دنیوی ببرد و این دو مقوله در اسلام جدا از هم نیستند برخلاف دیگر نظام های اقتصادی که در پی هدف های مادی هستند.
    این مقاله اثرات مقوله ای به نام کرامت انسانی را که از جمله مقوله های اخلاقی و ارزشی بخش اقتصاد است بر کنش ها و رفتارهای اقتصادی بررسی می کند، نویسنده بر این باور است که انگیزه ها و رفتارهای «انسان کریم» با اهداف نظام اقتصادی اسلام سازگار است و برای رسیدن به این مطلب ضمن تبیین مفهوم، اقسام و مراتب کرامت انسانی و بیان ویژگی های اقتصادی انسان کریم، انگیزه ها و رفتارهای وی، اهداف نظام اقتصادی اسلام را مطرح می کند و به این نتیجه ها رسیده است:1. انسان کریم برخلاف انسان اقتصادی نظام سرمایه داری، با اهمیت دادن به منافع جمعی و رعایت موازین الاهی در پی بیشینه کردن سرجمع لذت های مادی و معنوی است؛2. انگیزه ها و رفتارهای اقتصادی انسان کریم در جهت اهداف نظام اقتصادی اسلام است و با آنها مطابقت دارد؛3. برپایی صحیح و اجرای مناسب نظام اقتصادی اسلام کرامت انسانی را پدید یا حفظ می کند.
    کلیدواژگان: انسان، کرامت انسانی، نظام اقتصادی اسلام، لذت های مادی و معنوی، رفتارها و کنش های اقتصادی
  • داوود منظور، مهدی یادی پور صفحه 143
    مقاله می کوشد با بررسی کفایت سرمایه در جایگاه معیاری برای تشخیص سلامت بانکی که از طرف کمیته بال در جایگاه ناظر بین المللی مطرح شده و همچنین ماهیت نظام بانکداری اسلامی به صورت نظامی نوین در صنعت بانکداری نشان دهد، کفایت سرمایه متناسب با بانکداری متعارف متفاوت از بانکداری اسلامی است.
    تفاوت اصلی بانکداری اسلامی از بانکداری سنتی(متعارف) در به کارگیری قراردادهای اسلامی و مبتنی بر مشارکت است، میزان ریسک دارایی های بانکی و سرانجام میزان کفایت سرمایه متناظر با آن متفاوت از بانکداری متعارف خواهد بود.
    در مقاله پس از بررسی مبانی نظری کفایت سرمایه و بحث های مربوط به آن، ماهیت بانکداری اسلامی و اصول حاکم بر آن را مورد مطالعه قرار داده و با استفاده از پژوهش انجام شده به وسیله بانک توسعه اسلامی درباره ریسک عقدهای اسلامی به مقایسه کفایت سرمایه در دو بانک متعارف و اسلامی پرداخته و نشان داده شده است که با توجه به متفاوت بودن ماهیت بانکداری اسلامی و سازوکار متناظر با آن به نظر می رسد تجدیدنظر در بیانیه بال درباره نسبت کفایت سرمایه بانکداری اسلامی ضرور است.
    کلیدواژگان: کفایت سرمایه، کمیته بال، نظام بانکداری اسلامی، نظام بانکداری متعارف، ضریب ریسک، عقدهای اسلامی
  • اوراق مشارکت رهنی ابزاری نوین در تامین مالی بانک ها
    ابوذر سروش صفحه 163
    بانک در جایگاه یکی از مهمترین نهادهای بازار پول، نقشی انکارناپذیر در تامین مالی طرح های صنعتی، تولیدی و ساختمانی دارد. در حال حاضر، بروز یک سری از مسایل و مشکل ها در اقتصاد کشور سبب شده بانک ها با مشکل تامین مالی روبه رو شوند. یکی از متداول ترین روش های تامین مالی بانک ها استفاده از اوراق بهادار با پشتوانه وام های رهنی است. اما استفاده از این ابزار در بانک های اسلامی سابقه فراوانی ندارد.
    با تصویب قانون بازار اوراق بهادار در سال 1384، بستر قانونی لازم جهت طراحی و انتشار اوراق بهادار جدید پدید آمده است. اکنون بانک ها می توانند از راه طراحی و انتشار ابزارهای مالی جدید، به تامین مالی از بازار سرمایه اقدام کنند.
    در حال حاضر به علت وجود مسایل مالیاتی، استفاده از اوراق بهادار با پشتوانه تسهیلات رهنی وجود ندارد. از این رو در مقاله ضمن بررسی اوراق بهادار با پشتوانه تسهیلات رهنی، ابزاری جایگزین با عنوان اوراق مشارکت رهنی جهت تامین مالی بانک ها (به ویژه در بخش مسکن) ارائه می شود.
    کلیدواژگان: تامین مالی بانک، اوراق بهادار با پشتوانه تسهیلات رهنی، اوراق مشارکت، اوراق مشارکت رهنی
|
  • Seyed Hossein Mirmoezzi Page 7
    In this paper competition and its functions have been studied from the view point of capitalism and proved that this concept of competition is not compatible with Islamic teaching. Then it will be shown that competition and cooperation in charity encourage on behalf of verses and traditions. Islam necessitates them in all economic, political, social and cultural systems to establish these two behavior principles. The competition and cooperation of the economic behavior of people settle down in the private and beneficiary sector of economic system. In the third sector, competition and cooperation prove in economic behaviors which perform according to beneficial incentive and appears in some institutions like endowment (Vaghf) interest-free loan (Gharzollhasaneh) and charity (Sadagheh).Competition and cooperation can be find out in consumption and earning in private sector and apply as a self-interest incentive. Competition in consumption leads to try to keep with the joneses in consumption, wastefulness and extravagance as well as luxury that are forbidden in Islam. Also it is not encouraged in the case of earning unless it is an example of competition and cooperation in charity which it happens whenever it is through the framework of rule, law and ethical principle of Islam. The most important law principles are: justice, contracts mutual consent, knowing trade characteristic, fulfillment of a promise and contract incident condition, honesty in trades and contracts, principle of no harm, prohibition of Riba and hoarding (engrossment), principle of observance system interest.
  • Hossein Eyvazlou Page 35
    This paper uses a set of consistent and coherent Islamic Axioms in a systematic approach to derive the general principles of Islamic monetary system. It is obvious that these principles are just theoretical and will change and evolve over the time. Using this method, we introduced three criteria; efficiency equity and mutual consent as the comparative Islamic measures and also derived four fundamental bases of Islamic monetary system in an Islamic framework of contracts given the fair market conditions as following:1.Money value is a measurement of social equity;2.Money value roots in transactions in goods and services market;3.Possibility of assignment of shadow price for money and cash capital;4.Mutual consent in economic and financial behaviors.
  • Hassanagha Nazari Page 63
    Islamic banks and financial institutions established based on "profit and loss sharing" theory four decades ago. While this theory provides increasing in investment and develops bank loans distribution but it has its own challenges and problems in practice. These challenges are: separating Islamic banks interest rates from international interest rates, determining definite profit rate for investment, moral hazard for loan demanders, delay in returning debts, lack of proper ways of government financing and lack of institutional infrastructures. In this paper, it is suggested the effect of profit and loss sharing theory on investment and the development of facilitate distribution, challenges in front of Islamic banking system and their possible solutions.
  • Ahmad Ali Yusofi Page 81
    Expedient should include two traits: connection to Shariah objects and cover this and the next word. Whatever reach human to prosperity is his expedient. Prosperity is super enjoyment, stability and being away from pain and sorrow in life which include this and the next word. Expedients classifies in three groups: superior, medial and operational.Disturbance to prosecute expedients arises in three aspects: disturbance in expressing the economic system expedients of Islam, the disturbance of economic system expedients with other Islamic systems, the disturbance of individual expedients with economic system. In the first and the third option determining the most important is according to achieve super expedients. In the second option it is the case if each social subsystem conducts us to the higher purpose of an Islamic system. Distinguishing expedients in individual rules is only possible through juristic principles. Valliye Faqih recognizes social behavior and relation examples through social decisions. He will discover the rule in inference sources and compare them with considered matter and if he found any disturbance between individual and social rules he would select the most important one in contrast with the others.Finally Valliye Faqih consults with experts and skillful consultants to act certainly in favor of society expedients and to achieve to the purposes of economic system in Islam. Applying preponderant probability is a method that deriving from rational methods like: analogy and juristic preference when it is impossible to take a confidence result.
  • Seyed Akbar Seyedinia Page 111
    Human has two aspects that Islam has considered both of them in its criteria. Upbringing prominent humans to reach to their perfection in spiritual aspect and leading them in the way of catching spiritual purposes as well as enjoying material and spiritual pleasures in material aspect are two categories has considered in Islam. They are combined with each other unlike other economic systems just maximize material gain and profit.It is studied in this paper the effect of human munificence as an ethical and normative category in economics on economic behavior and action. The belief of the writer is that human behaviors and incentive is compatible with economic system of Islam. In this regard, to prove this purpose it would specify: munificence concept, human munificence categories and economic characteristics of merciful human, its incentives and behavior and purposes of the economic system of Islam. It is concluded that:1Despite of homo economicus in capitalism merciful human maximizes spiritual and material enjoyments in accordance with divine standards and emphasizing on collective interest;2.The economic behavior and incentives of merciful human is accordance with purposes of economic system of Islam;3.Correct implementation of economic system of Islam creates and preserves human munificence.Human, Human Munificence, Economic System of Islam, Capitalism, Spiritual and Material
  • Davood Manzoor, Mahdi Yadipour Page 143
    In this paper it is tried to explain that capital adequacy in an Islamic banking system is different from what is applied in conventional banking. We come to this conclusion after studying the capital adequacy as a criterion, designed by Basel committee as an international supervisory board, showing the soundness of bank's capital structure. We also take into consideration the special nature of Islamic banking as a new system in banking industry. The asset risk and as a consequent, capital adequacy is supposed to change in Islamic banking where Islamic contracts are based on profit-loss sharing in contrast with conventional banking. The paper starts with a literature review on capital adequacy, distinguishing features of Islamic banking and its general principles. Capital adequacy is compared in the two mentioned systems using the results of a study made by Islamic Development Bank on Islamic contracts risks. It is finally concluded that a new statement for capital adequacy in an Islamic banking is necessary while it has its own special nature and different mechanism.Capital Adequacy, Basel Committee, Islamic Banking System, Conventional Banking
  • Mortgage Musharakah Securities New Instruments for Banking Finance
    Aboozar Soroush Page 163
    Banks, as one of the important institutions in money market, have a basic role in production, industrial and housing finance.Today, some economic problems have caused particular difficulties to the financing of such projects. One of the most common methods in banking finance is to issue Mortgage backed Securities which is not of a long background in Islamic Banks.After ratifying the Securities Market Law on November 2005, conditions for designing and issuing of new types of securities were established.Now, banks can finance such projects through the capital market by issuing new financial instruments.Because of the tax law, issuing MBS in not possible. Hence, in this article we will review MBS and finally a new financial instrument named Mortgage Musharakah Securities will be presented.